Xung đột lợi ích và mâu thuẫn khi phân loại rác tại nguồn
Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 đã có quy định rõ việc phân loại rác tại nguồn cụ thể tại khoản 1 điều 75 và đến ngày 1/1/2025 có hiệu lực để có lộ trình chuẩn bị.
Theo nghị định 45 về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường có hiệu lực kể từ ngày 25-8, hộ gia đình, cá nhân không phân loại chất thải rắn sinh hoạt (rác thải) và không sử dụng bao bì chứa chất thải rắn sinh hoạt theo quy định bị phạt tiền từ 500.000 – 1 triệu đồng.
Để tiếp tục hướng dẫn Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương triển khai hoạt động phân loại chất thải rắn sinh hoạt theo quy định tại khoản 5 Điều 79 Luật Bảo vệ môi trường, ngày 02/11/2023, Bộ Tài nguyên và Môi trường ban hành Công văn số 9368/BTNMT-KSON gửi Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương về việc hướng dẫn kỹ thuật về phân loại chất thải rắn sinh hoạt.
Triển khai quy định về phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại địa phương, Bộ Tài nguyên và Môi trường đề nghị Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương thực hiện một số nội dung sau:
Một là, nghiên cứu, áp dụng Hướng dẫn kỹ thuật về phân loại chất thải rắn sinh hoạt (ban hành kèm theo Văn bản này) để xây dựng kế hoạch và triển khai hoạt động phân loại chất thải rắn sinh hoạt phát sinh từ hộ gia đình, cá nhân trên địa bàn bảo đảm phù hợp với các quy định tại Luật Bảo vệ môi trường và các Văn bản hướng dẫn thực hiện; trong đó lưu ý một số nội dung sau:
Việc phân loại chất thải rắn sinh hoạt nhằm thúc đẩy tăng cường tái sử dụng, tái chế chất thải, sản phẩm thải bỏ, tận dụng tối đa giá trị, kéo dài vòng đời của sản phẩm, vật liệu; khuyến khích cơ quan, tổ chức, cộng đồng dân cư, hộ gia đình, cá nhân tham gia chương trình tái chế, xử lý chất thải của tổ chức, cá nhân sản xuất, nhập khẩu theo quy định của Luật Bảo vệ môi trường và các Văn bản hướng dẫn thực hiện; giảm tối đa lượng chất thải phải xử lý.
Việc phân loại chất thải rắn sinh hoạt cần phù hợp với hạ tầng kỹ thuật bảo vệ môi trường, công nghệ xử lý chất thải hiện có; điều kiện tự nhiên, kinh tế – xã hội; phù hợp với nội dung quản lý chất thải trong các quy hoạch cấp tỉnh, quy hoạch bảo vệ môi trường quốc gia; nguồn lực tài chính của địa phương.
Hai là, Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương tổ chức tuyên truyền, phổ biến cho cơ quan, tổ chức, cộng đồng dân cư, hộ gia đình, cá nhân thực hiện phân loại chất thải rắn sinh hoạt phát sinh từ hộ gia đình, cá nhân; triển khai thực hiện phân loại chất thải rắn sinh hoạt chậm nhất là ngày 31 tháng 12 năm 2024.
Trong quá trình triển khai thực hiện, nếu có vướng mắc, đề nghị quý Ủy ban phản ánh về Bộ Tài nguyên và Môi trường (thông qua Cục Kiểm soát ô nhiễm môi trường) để được hướng dẫn kịp thời hoặc xem xét, điều chỉnh trong trường hợp cần thiết.
Những xung đột lợi ích và mâu thuẫn khi phân loại rác tại nguồn nào ?
Phân loại rác tại nguồn là một biện pháp quan trọng trong việc giảm thiểu chi phí xử lý chất thải và bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, việc này cũng gặp phải một số xung đột lợi ích và mâu thuẫn:
Khác biệt về quy định: Mỗi địa phương có công nghệ xử lý rác thải khác nhau, đặc thù khác nhau nên có những quy định riêng về việc phân loại rác. Điều này có thể tạo ra sự không nhất quán và gây rối loạn khi cố gắng thực hiện các chương trình phân loại rác. Thậm chí trong 1 tỉnh thành, các UBND cấp huyện cũng đã có những quy định khác nhau, dẫn đến khó nhất quán, thống nhất.
Thiếu nhận thức và kiến thức: Nhiều người dân không hiểu rõ về tầm quan trọng của việc phân loại rác, hoặc không biết cách phân loại rác đúng cách. Mặc dù có nhiều chương trình tuyên truyền tập huấn phân loại rác tại nguồn nhưng sự tham gia của người dân chưa cao.
Không có lợi ích kinh tế của đơn vị thu gom: khi thực hiện phân loại rác tại nguồn thì đơn vị thu gom phải chi phí thêm nhân sự, nhân công, kinh phí,… nhưng lại không tạo thêm doanh thu hay lợi nhuận từ việc này.
Thiếu hạ tầng và nguồn lực: Việc phân loại rác đòi hỏi hạ tầng và nguồn lực đáng kể, điều mà không phải tất cả các quốc gia đều có.
Chưa áp dụng hoặc chậm chuyển đổi số trong công tác quản lý rác thải và rác tái chế: các lĩnh vực khác đều được quan tâm và được hỗ trợ rất tốt trong việc chuyển đổi số. Tuy nhiên thu gom và phân loại rác thải là lĩnh vực công ích nên chuyển đối số thiếu động lực. Việc chuyển đổi số làm minh bạch và ảnh hưởng đến thu nhập của một số cá nhân, tổ chức.
Xung đột lợi ích: Có thể có xung đột lợi ích giữa các bên liên quan, chẳng hạn như các công ty thu gom rác và cộng đồng địa phương. Xung đột giữa lực lượng chính thức và phi chính thức (ve chai, vựa ve chai), xung đột giữa công ty tư nhân và công ty thu gom nhà nước,…
Kháng cự từ cộng đồng: Một số cộng đồng có thể kháng cự việc phân loại rác do thay đổi thói quen và lối sống.
Để giải quyết những xung đột và mâu thuẫn này, cần có sự giáo dục và tuyên truyền rộng rãi về tầm quan trọng của việc phân loại rác, cũng như cung cấp đủ hạ tầng và nguồn lực cho việc này.
Chắc chắn, các địa phương hoàn toàn có thể học hỏi từ các nơi đã thành công trong việc phân loại rác. Dưới đây là một số điểm có thể áp dụng:
- Nhận thức và giáo dục: Tăng cường giáo dục và nhận thức về tầm quan trọng của việc phân loại rác. Điều này có thể được thực hiện thông qua các chương trình giáo dục, các chiến dịch truyền thông và các sự kiện cộng đồng.
- Hạ tầng và nguồn lực: Đầu tư vào hạ tầng và nguồn lực cần thiết để thu gom và xử lý rác đã được phân loại.
- Quy định và chính sách: Xây dựng và thực thi các quy định và chính sách về việc phân loại rác.
- Tham gia cộng đồng: Khuyến khích sự tham gia của cộng đồng trong việc phân loại rác và xây dựng một môi trường hỗ trợ.
- Hợp tác và giao lưu học hỏi kinh nghiệm: Hợp tác với các địa phương khác để chia sẻ kinh nghiệm và thực hành tốt nhất.
- Áp dụng chuyển đổi số trong công tác phân loại rác tại nguồn. Phần mềm chuyển đổi số Grac giúp cho các địa phương nắm được các dữ liệu để đưa ra các chính sách, mục tiêu phân loại rác tốt hơn.
Nhớ rằng, mỗi quốc gia, khu vực, và cộng đồng sẽ có những thách thức và cơ hội riêng. Do đó, việc áp dụng những bài học từ các mô hình khác cần phải được điều chỉnh cho phù hợp với ngữ cảnh cụ thể.
