Mô hình đô thị không rác có nghĩa là gì
Đô thị không rác là một khái niệm chỉ một mô hình phát triển và quản lý đô thị tiên tiến, nhằm thúc đẩy lối sống xanh, giảm thiểu lượng rác thải sinh ra, tăng cường tái chế và đảm bảo rác thải thải ra môi trường là vô hại. Đô thị không rác là một phương pháp quản lý chất thải toàn diện, ưu tiên giảm rác và phục hồi nguyên liệu, với mục tiêu cuối cùng là tạo ra một nền kinh tế tuần hoàn và thu hẹp rác thải xả ra về không. Đô thị không rác là một phong trào mà nhiều người, doanh nghiệp và tổ chức ở Việt Nam đang tham gia, bằng cách sử dụng các giải pháp xanh thay thế cho nhựa và các vật dụng dùng một lần. Đô thị không rác là một thói quen mà chúng ta có thể hình thành, bằng cách từ bỏ bao bì, ống hút, ly cốc, túi ni lông và chuyển sang các sản phẩm tái chế, ủ phân, đốt hoặc chôn lấp an toàn.
Người dân làm gì trong mô hình đô thị trở thành không rác? Để giúp đô thị trở thành không rác, bạn có thể thực hiện một số hành động sau:
– Giảm sử dụng các sản phẩm dùng một lần, như túi ni lông, ống hút, ly cốc, bao bì nhựa, v.v., và chuyển sang các sản phẩm tái sử dụng hoặc sinh học phân hủy.
– Phân loại chất thải tại nguồn, sử dụng các thùng rác khác màu để phân biệt chất thải tái chế, chất thải ủ phân, và chất thải khác.
– Tái chế hoặc ủ phân chất thải phân hủy sinh học, như chất hữu cơ, giấy, bìa, v.v., để khai thác tài nguyên và giảm lượng chất thải xả ra môi trường.
– Giảm thể tích chất thải và tạo năng lượng.
– Ủng hộ các cơ sở kinh doanh, dịch vụ, và tổ chức có chính sách và hành động bảo vệ môi trường, như không sử dụng ống hút, cung cấp các sản phẩm tái chế, tham gia các chương trình không rác, v.v..
Các mô hình đô thị không rác làm gì để khuyến khích người khác giảm thiểu lượng rác? Họ có thể thực hiện một số hành động sau:
– Tuyên truyền và nâng cao nhận thức về tác hại của rác thải, đặc biệt là rác thải nhựa, đối với môi trường và sức khỏe con người. Sử dụng các phương tiện truyền thông, mạng xã hội, hoặc tổ chức các buổi hội thảo, triển lãm, cuộc thi, v.v., để truyền đạt thông tin và kinh nghiệm về giảm thiểu rác thải.
– Khuyến khích người dân tham gia và tạo ra các cộng đồng, nhóm, hoặc tổ chức có chung mục tiêu và hành động bảo vệ môi trường, như Việt Nam Không Rác Thải (VZWA), GreenHub, C4SD, v.v. Bạn có thể học hỏi, chia sẻ, và hỗ trợ nhau trong việc giảm thiểu rác thải, cũng như tham gia các chiến dịch, dự án, hoặc hoạt động tình nguyện liên quan đến quản lý chất thải.
– Xây dựng mô hình làm gương và khích lệ người thân, bạn bè, đồng nghiệp, và cộng đồng xung quanh thực hiện các hành vi tiết kiệm và tái sử dụng, như không sử dụng các sản phẩm dùng một lần, phân loại chất thải tại nguồn, tái chế hoặc ủ phân chất thải phân hủy sinh học, đốt hoặc chôn lấp an toàn chất thải không phân hủy sinh học, ủng hộ các cơ sở kinh doanh, dịch vụ, và tổ chức có chính sách và hành động bảo vệ môi trường, v.v..
– Đề xuất và tham gia vào việc xây dựng các mô hình quản lý chất thải không rác thải tại các cơ sở học tập, làm việc, hoặc sinh sống. Tham khảo các ví dụ thành công của các trường học, doanh nghiệp, hoặc địa phương đã áp dụng các giải pháp quản lý chất thải toàn diện, ưu tiên giảm rác và phục hồi nguyên liệu, với mục tiêu cuối cùng là tạo ra một nền kinh tế tuần hoàn và thu hẹp rác thải xả ra về không.
Không có một định nghĩa chính thức nào về mô hình đô thị không rác thải, nhưng một số tiêu chí thường được sử dụng để đánh giá là: giảm lượng rác thải sinh ra, tăng cường tái chế và tái sử dụng, và đảm bảo rác thải thải ra môi trường là vô hại. Theo các tiêu chí này, có một số đô thị trên thế giới đã có những nỗ lực và thành tựu đáng kể trong việc hướng tới mục tiêu không rác thải, như:
– San Francisco, Mỹ: Thành phố này đã đặt mục tiêu không rác thải vào năm 2020, và đã đạt được tỷ lệ tái chế và phân hủy 80% vào năm 2012. San Francisco đã áp dụng các biện pháp như: cấm sử dụng túi ni lông, ống hút, và các sản phẩm nhựa dùng một lần; yêu cầu phân loại chất thải tại nguồn; thu phí rác thải theo khối lượng; và tạo ra các chương trình khuyến khích và giáo dục cộng đồng về giảm thiểu rác thải.
– Kamikatsu, Nhật Bản: Đây là một thị trấn nhỏ ở tỉnh Tokushima, có dân số khoảng 1.500 người. Thị trấn này đã đặt mục tiêu không rác thải vào năm 2020, và đã đạt được tỷ lệ tái chế 81% vào năm 2018. Kamikatsu đã áp dụng các biện pháp như: phân loại chất thải thành 45 loại khác nhau; xây dựng các trung tâm tái chế và tái sử dụng; khuyến khích sử dụng các sản phẩm sinh học phân hủy; và tạo ra các cộng đồng hỗ trợ nhau trong việc giảm thiểu rác thải.
– Alappuzha, Ấn Độ: Đây là một thành phố ở bang Kerala, có dân số khoảng 174.000 người. Thành phố này đã đặt mục tiêu không rác thải vào năm 2015, và đã đạt được tỷ lệ tái chế và phân hủy 100% vào năm 2018. Alappuzha đã áp dụng các biện pháp như: xây dựng các hệ thống ủ phân và xử lý nước thải tại các hộ gia đình và cộng đồng; khuyến khích sử dụng các sản phẩm tái chế và tái sử dụng; và tạo ra các chương trình giáo dục và nâng cao nhận thức về quản lý chất thải.
Ngoài ra, còn có nhiều đô thị khác trên thế giới đang tham gia vào các chương trình và mạng lưới hướng tới mục tiêu không rác thải, như C40 Cities, Zero Waste Europe, Zero Waste International Alliance, v.v. Tuy nhiên, để có một con số chính xác về số lượng đô thị không rác thải trên thế giới, cần có một định nghĩa và tiêu chuẩn thống nhất, cũng như một hệ thống giám sát và đánh giá hiệu quả.
Các thành phố nào phải xuất nhập khẩu rác thải từ nơi khác ?
Các thành phố phải xuất nhập khẩu rác thải từ nơi khác là các thành phố có nhu cầu về nguyên liệu tái chế hoặc năng lượng từ rác thải, nhưng không có đủ nguồn cung từ chính khu vực của họ. Một số lý do có thể là:
– Các thành phố có nền kinh tế phát triển, nhu cầu tiêu dùng cao, nhưng không có chính sách và hệ thống quản lý chất thải hiệu quả, dẫn đến thiếu hụt nguyên liệu tái chế và năng lượng từ rác thải.
– Các thành phố có nền kinh tế chậm phát triển, nhu cầu tiêu dùng thấp, nhưng có chính sách và hệ thống quản lý chất thải tốt, dẫn đến dư thừa nguyên liệu tái chế và năng lượng từ rác thải.
– Các thành phố có địa hình, khí hậu, hoặc điều kiện địa phương không thuận lợi cho việc xử lý và tái chế rác thải, như các đảo nhỏ, các vùng núi cao, các vùng khô hạn, v.v..
Một số ví dụ về các thành phố phải nhập khẩu rác thải từ nơi khác là:
– Oslo, Na Uy: Thành phố này đã nhập khẩu khoảng 1,2 triệu tấn rác thải từ các nước châu Âu vào năm 2019, để sử dụng làm nhiên liệu cho các nhà máy phát điện và sưởi ấm⁴. Lý do là thành phố này có nhu cầu năng lượng cao, nhưng không có đủ rác thải từ chính dân số của mình.
– Kuala Lumpur, Malaysia: Thành phố này đã nhập khẩu khoảng 872.000 tấn rác thải nhựa từ các nước khác vào năm 2018, để sử dụng làm nguyên liệu tái chế. Lý do là thành phố này có nền kinh tế phát triển, nhưng không có chính sách và hệ thống quản lý chất thải hiệu quả, dẫn đến thiếu hụt nguyên liệu tái chế.
– Singapore: Thành phố này đã nhập khẩu khoảng 567.000 tấn rác thải từ các nước láng giềng vào năm 2019, để sử dụng làm nhiên liệu cho các nhà máy đốt rác và phát điện. Lý do là thành phố này có địa hình nhỏ, dân số đông, nhưng không có đủ không gian để xử lý và tái chế rác thải.
Tại sao Một số quốc gia giàu có, phát triển trên thế giới lại không phân loại rác tại nguồn ?
Có nhiều lý do có thể giải thích tại sao nhiều quốc gia giàu có, phát triển trên thế giới lại không phân loại rác tại nguồn. Một số lý do chính là:
– Thiếu nhận thức và trách nhiệm về tác hại của rác thải đối với môi trường và sức khỏe con người. Nhiều người tiêu dùng ở các quốc gia giàu có, phát triển có xu hướng tiêu thụ nhiều, sử dụng các sản phẩm dùng một lần, và không quan tâm đến việc tái chế hoặc xử lý rác thải một cách bền vững.
– Thiếu chính sách và hệ thống quản lý chất thải hiệu quả. Nhiều quốc gia giàu có, phát triển không có các luật và quy định rõ ràng và nghiêm ngặt về việc phân loại, thu gom, vận chuyển, xử lý và loại bỏ rác thải. Họ cũng không có các cơ sở hạ tầng và công nghệ phù hợp để hỗ trợ việc quản lý chất thải.
– Xuất khẩu rác thải sang các quốc gia khác. Nhiều quốc gia giàu có, phát triển đã chuyển gán trách nhiệm về rác thải của họ sang các quốc gia nghèo, đang phát triển bằng cách xuất khẩu rác thải, đặc biệt là rác thải nhựa, sang các quốc gia này để được “tái chế”. Tuy nhiên, nhiều rác thải xuất khẩu này không được tái chế mà được đốt, chôn lấp, hoặc thải ra môi trường, gây ô nhiễm và nguy hại cho cả hệ sinh thái toàn cầu.
Để khắc phục tình trạng này, cần có sự thay đổi từ cả các quốc gia xuất khẩu và nhập khẩu rác thải. Các quốc gia xuất khẩu rác thải cần có các chính sách và hành động nhằm giảm lượng rác thải sinh ra, tăng cường tái chế và tái sử dụng, và đảm bảo rác thải thải ra môi trường là vô hại. Các quốc gia nhập khẩu rác thải cần có các tiêu chuẩn và quy trình kiểm soát chất lượng và an toàn của rác thải nhập khẩu, cũng như các cơ sở và công nghệ để xử lý và tái chế rác thải một cách bền vững. Ngoài ra, cần có sự hợp tác và giám sát quốc tế để ngăn chặn và xử lý các hoạt động xuất nhập khẩu rác thải bất hợp pháp và gian lận.
Áp dụng công nghệ thông tin có quan trọng trong mô hình đô thị không rác không ?
Áp dụng công nghệ thông tin có quan trọng trong mô hình đô thị không rác, bởi vì công nghệ thông tin có thể hỗ trợ các hoạt động sau:
– Thu thập, xử lý, phân tích, và chia sẻ dữ liệu về lượng, loại, nguồn gốc, địa điểm, và phương thức xử lý rác thải, giúp cải thiện hiệu quả và minh bạch của quản lý chất thải.
– Giám sát, điều khiển, và tối ưu hóa các quá trình thu gom, vận chuyển, tái chế, và xử lý rác thải, giúp tiết kiệm chi phí, thời gian, và năng lượng.
– Tuyên truyền, giáo dục, và nâng cao nhận thức về giảm thiểu, tái sử dụng, và tái chế rác thải, giúp thay đổi thói quen và hành vi của cộng đồng.
– Khuyến khích và thưởng thức các sáng tạo và giải pháp xanh từ công nghệ thông tin, giúp tạo ra các sản phẩm và dịch vụ bền vững, giảm lượng rác thải sinh ra, và tăng cường tái chế và tái sử dụng.
Các phần mềm sử dụng quản lý rác thải đô thị ở Việt Nam là gì? có một số phần mềm được sử dụng hoặc đang được thử nghiệm để quản lý rác thải đô thị ở Việt Nam, như:
- Remote sensing: Đây là một công nghệ sử dụng hình ảnh vệ tinh để quan sát và đánh giá tình trạng rác thải đô thị. Công nghệ này được UNDP Việt Nam, Công ty TNHH Hệ thống Vũ trụ Nhật Bản (JAMSS), và Viện Phát triển Kinh tế Xã hội Đà Nẵng (DISED) hợp tác thực hiện một nghiên cứu khả thi từ tháng 2 năm 2021, nhằm hỗ trợ Đà Nẵng xây dựng Lộ trình Kinh tế Tuần hoàn.
- Waste map: Đây là một công cụ trực tuyến do Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế Năng lượng Việt Nam (VIETSE) phát triển, nhằm cung cấp dữ liệu về lượng, loại, nguồn gốc, địa điểm, và phương thức xử lý rác thải hàng ngày ở quy mô đô thị và công nghiệp. Công cụ này giúp cải thiện hiệu quả và minh bạch của quản lý chất thải, cũng như tìm kiếm các giải pháp tối ưu hóa tiềm năng chất thải.
- Phần mềm Grac được sử dụng để quản lý rác thải đô thị ở Việt Nam. Phần mềm Grac do Công ty Cổ phần Công nghệ Grac phát triển, nhằm cung cấp các công cụ quản lý cho đơn vị thu gom rác và cơ quan quản lý, như hợp đồng thu gom rác, nhân viên, lịch sử thanh toán, thông báo, và phản hồi từ hộ gia đình. Phần mềm này cũng hỗ trợ quản lý xe rác để xem nếu chúng đi sai lộ trình hoặc bỏ qua bất kỳ điểm dừng nào. Với phiên bản dựa trên điện thoại di động, phần mềm Grac có các chức năng chính như quản lý hộ gia đình/xe rác, theo dõi phí thu gom rác hàng tháng, thanh toán trực tuyến, và hướng dẫn phân loại rác. Phần mềm này cũng kết nối hộ gia đình và người thu gom rác, và cho phép người dùng theo dõi vị trí và lịch trình của xe rác, và gửi khiếu nại và phản hồi liên quan đến dịch vụ thu gom rác thải sinh hoạt trực tiếp cho cơ quan quản lý và đơn vị thu gom rác. Phần mềm Grac đã được sử dụng ở nhiều địa phương ở TP.HCM, Huế, Quảng Nam, …. Công ty Cổ phần Công nghệ Grac cũng mong muốn app Grac sẽ được sử dụng rộng rãi bởi các hộ gia đình để kết hợp với phần mềm Grac dành cho cơ quan quản lý để tạo ra một hệ thống quản lý rác thải hiệu quả.
Để phân loại rác tại nguồn thành công ở các mô hình đô thị không rác thì yếu tố gì quan trọng nhất ?
Để phân loại rác tại nguồn thành công ở Việt Nam, yếu tố quan trọng nhất là nâng cao nhận thức và trách nhiệm của cộng đồng. Một trong những nguyên nhân chính khiến cho các dự án thí điểm phân loại rác tại nguồn thất bại là người dân không nhận thức được vai trò quan trọng của họ trong việc bảo vệ môi trường và phân loại rác. Do đó, cần có các biện pháp tuyên truyền, giáo dục, và khuyến khích người dân thực hiện các hành vi tiết kiệm và tái sử dụng, như không sử dụng các sản phẩm dùng một lần, phân loại rác thải tại nguồn, tái chế hoặc ủ phân rác thải phân hủy sinh học, đốt hoặc chôn lấp an toàn rác thải không phân hủy sinh học, ủng hộ các cơ sở kinh doanh, dịch vụ, và tổ chức có chính sách và hành động bảo vệ môi trường, v.v.
