Vai trò đơn vị thu gom rác thải trong phân loại rác tại nguồn ?
Theo Luật Bảo vệ môi trường 2020, hộ gia đình, cá nhân phải phân loại rác thải sinh hoạt thành 3 loại: rác có khả năng tái sử dụng, tái chế; rác thực phẩm; và rác khác. Đơn vị thu gom rác thải có trách nhiệm thu gom, vận chuyển và xử lý rác thải theo từng loại, đảm bảo an toàn và hiệu quả. Đơn vị thu gom rác thải cũng có quyền từ chối thu gom rác thải của những hộ gia đình, cá nhân không phân loại rác thải đúng quy định, và thông báo cho cơ quan có thẩm quyền để xử lý.
Vai trò của đơn vị thu gom rác thải trong phân loại rác tại nguồn là rất quan trọng, vì nó góp phần giảm thiểu lượng rác thải phát sinh, tiết kiệm chi phí xử lý, bảo vệ môi trường và sức khỏe cộng đồng. Đơn vị thu gom rác thải cũng có thể sử dụng các công cụ công nghệ, như ứng dụng di động, để kết nối với người dân và tăng cường hiệu quả thu gom rác thải. Đơn vị thu gom rác thải cũng cần phối hợp với các cơ quan chức năng và các tổ chức xã hội để nâng cao nhận thức và trách nhiệm của người dân trong việc phân loại rác thải tại nguồn.
Đơn vị thu gom rác là những tổ chức, cá nhân, hợp tác xã có đăng ký hoạt động hợp pháp, có sản xuất và cung ứng dịch vụ công ích thu gom, phân loại chất thải rắn, vệ sinh công cộng. Để được thực hiện dịch vụ thu gom rác thải, đơn vị thu gom rác phải tham gia vào hoạt động đấu thầu do UBND các quận, huyện, thị xã tổ chức. Quá trình đấu thầu bao gồm nhiều bước như lựa chọn nhà thầu, đánh giá hồ sơ dự thầu, thương thảo hợp đồng, phê duyệt kết quả và ký hợp đồng.
Một số nhược điểm của đấu thầu thu gom rác thải sinh hoạt liên quan tới đơn vị thu gom rác thải trong phân loại rác tại nguồn:
- Việc đấu thầu có thể gây ra sự cạnh tranh không lành mạnh, thiếu minh bạch và công bằng giữa các đơn vị tham gia. Một số hoạt động đấu thầu đầu đã biết trước đơn vị trúng thầu.
- Hồ sơ mời thầu không ghi rõ tiêu chí phân loại rác tại nguồn, chỉ tiêu phân loại rác tại nguồn bắt buộc phải thực hiện. Và chưa đưa tiêu chí này liên quan tới giá trị của hợp đồng đấu thầu.
- Giá thu tiền rác trong hợp đồng và công tác đấu thầu thông thường chỉ áp dụng chung chung, không tách riêng từng loại rác khác nhau.
- Việc đấu thầu có thể làm giảm chất lượng dịch vụ thu gom rác thải, do các đơn vị tham gia đấu thầu có xu hướng hạ giá để trúng thầu, dẫn đến việc tiết kiệm chi phí ở các mặt như nhân lực, phương tiện, thiết bị, vật tư, v.v..
- Việc đấu thầu có thể gây ra những bất ổn trong lao động, do các đơn vị tham gia đấu thầu có thể không tiếp nhận lại lực lượng lao động hiện có của các công ty dịch vụ công ích quận huyện, hoặc có thể thay đổi các chế độ, điều kiện làm việc của người lao động.
- Việc đấu thầu có thể gây ra những khó khăn trong việc quản lý, giám sát và đánh giá hiệu quả của dịch vụ thu gom rác thải, do sự phân tán và đa dạng của các đơn vị tham gia đấu thầu, cũng như sự thiếu nhất quán và thống nhất trong các tiêu chuẩn, quy định và quy trình đấu thầu giữa các địa phương.
- Nhiều tiêu chí đấu thầu chưa đưa công nghệ phần mềm giám sát chất thải rắn sinh hoạt, rác thải vào trong công tác thu gom rác thải sinh hoạt.
Một số đơn vị thu gom rác thải đã sử dụng phần mềm quản trị để cải thiện hiệu quả quản lý thu gom rác thải và số hóa phân loại rác tại nguồn. Ví dụ, phần mềm Grac là phần mềm trên nền tảng web giúp số hóa mạng lưới thu gom rác thải sinh hoạt và thanh toán online. Phần mềm này cho phép người dân tra cứu tiền rác, đặt lịch thu gom rác, phản ánh chất lượng dịch vụ, bán ve chai, phế liệu, sản phẩm tái chế, và nâng cao nhận thức về phân loại rác tại nguồn. Phần mềm Grac đã được áp dụng tại TP. Hồ Chí Minh và đang chuẩn bị triển khai tại Huế, Hội An, …
Theo báo chí, phần mềm Grac có hai gói dịch vụ, tức là 2 sản phẩm khác nhau: miễn phí cho app và trả phí cho phần mềm. Gói miễn phí là của app GRAC cho phép người dùng sử dụng các tính năng cơ bản của ứng dụng, như lên lịch thu gom rác, thanh toán tiền rác, bán ve chai, phế liệu, sản phẩm tái chế, và nhận điểm tích lũy. Gói trả phí dành cho đơn vị thu gom là dành cho phần mềm Grac có thêm các tính năng nâng cao, như quản lý rác thải cho các tòa nhà, khu dân cư, doanh nghiệp, cơ quan, trường học, bệnh viện, và các đơn vị khác. Gói trả phí tùy theo số lượng người dùng và dung lượng dữ liệu. Hiện nay có khoảng 600.000 hộ gia đình và 30.000 chủ nguồn thải tại 150 địa phương (phường/xã) sử dụng phần mềm Grac để quản lý rác thải sinh hoạt. Phần mềm Grac giúp số hóa mạng lưới thu gom rác thải sinh hoạt và thanh toán online. Dự kiến, đầu năm 2024 sẽ số hóa 1,5 triệu hộ gia đình, 100.000 chủ nguồn thải và 300 địa phương ở Việt Nam.
Thách thức của đơn vị thu gom rác thải trong phân loại rác tại nguồn ?
Theo Luật Bảo vệ Môi trường năm 2020, chất thải rắn sinh hoạt từ hộ gia đình, cá nhân phải được phân loại thành 3 loại: chất thải rắn có khả năng tái sử dụng, tái chế; thức ăn thừa; chất thải rắn sinh hoạt khác. Hộ gia đình, cá nhân cũng phải chứa, đựng, lưu giữ và chuyển giao chất thải rắn sinh hoạt theo quy định. Nếu không tuân thủ, họ có thể bị từ chối thu gom, vận chuyển rác thải hoặc bị xử phạt tiền.
Tuy nhiên, việc phân loại rác thải gặp nhiều khó khăn và thách thức, bao gồm:
- Thiếu ý thức và kiến thức của người dân về tầm quan trọng và cách thức phân loại rác thải.
- Người dân, hộ gia đình ở nhiều địa phương chưa đóng tiền rác nhưng lại không có chế tài, xử phạt nghiêm khắc.
- Giá tiền rác thấp để có thể bố trí thêm nhân sự, phương tiện, … cho hoạt động phân loại rác.
- Thiếu hệ thống thu gom, vận chuyển và xử lý rác thải hiệu quả, đồng bộ và thân thiện với môi trường.
- Thiếu kinh phí và hỗ trợ ưu đãi cho các cơ sở phân loại, tái chế và tái sử dụng rác thải.
- Thiếu mái che, thiết bị và công nghệ để thu gom rác thải an toàn và hiệu quả.
Để khắc phục những khó khăn và thách thức này, cần có sự phối hợp giữa chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng trong việc nâng cao nhận thức, cung cấp hướng dẫn, đầu tư cơ sở hạ tầng, áp dụng công nghệ tiên tiến và thực thi pháp luật một cách nghiêm minh.
Thách thức của đơn vị thu gom rác thải trong phân loại rác tại nguồn liên quan tới giá tiền rác là:
- Việc phân loại rác thải tại nguồn chưa được thực hiện hiệu quả, dẫn đến việc xử lý rác thải gặp nhiều khó khăn, tốn kém và gây ô nhiễm môi trường.
- Việc thu gom, vận chuyển và xử lý rác thải đòi hỏi nhiều chi phí, trong khi người dân chưa có ý thức trả tiền rác đầy đủ và đúng mức.
- Việc tăng giá tiền rác có thể gây khó khăn cho người dân thu nhập thấp, đồng thời cũng có thể gây ra những bất ổn xã hội và chính trị nếu không được thực hiện một cách hợp lý và minh bạch.
- Việc lạm phát cao, chính sách tiền tệ thắt chặt, tăng lãi suất và mất giá trị đồng tiền là những yếu tố kinh tế khó khăn, ảnh hưởng đến nhu cầu tiêu dùng và hoạt động sản xuất kinh doanh của các đơn vị liên quan đến rác thải.
Việc phân loại rác thải tại nguồn có thể giúp tăng thêm doanh thu cho đơn vị thu gom rác thải bằng cách:
- Giảm chi phí thu gom rác thải do đã được phân loại và giảm khối lượng, tái sử dụng, tái chế hoặc ủ thành phân bón.
- Tạo ra nguồn thu nhập từ việc bán rác thải có khả năng tái sử dụng, tái chế cho các cơ sở chuyên môn.
- Nâng cao uy tín và chất lượng dịch vụ thu gom rác thải, thu hút khách hàng và hợp tác đối tác.
- Tuy nhiên, việc phân loại rác thải tại nguồn cũng đòi hỏi đơn vị thu gom rác thải phải đầu tư vào thiết bị, phương tiện, nhân lực và công nghệ để thực hiện hiệu quả.
Do đó, đơn vị thu gom rác thải cần có kế hoạch và chiến lược phù hợp với điều kiện và mục tiêu của mình.
